In de transitievisie Warmte komen veel oplossingen aan de orde. Een oplossing die gemeenten in hun Transitievisie Warmte vaak noemen als alternatieve warmtebronnen voor de gebouwde omgeving is collectieve warmte, vervoerd door warmtenetten.

Groeiende trend

Warmtenetten zijn niet nieuw. Waar in 2017 231 warmtenetten waren aangesloten, was dit in 2020 378, goed voor ongeveer 435.000 aangesloten woningen, zo meldt het Nationaal Warmtenet Trendrapport uit 2021. De verwachting van het Trendrapport is dat het aantal nog verder zal groeien naar ongeveer 600 tegen 2030. Tegen 2030 zullen er naar verwachting 900.000 huishoudens op stadsverwarming zijn aangesloten.

Verschillende typen warmtenetten

Er zijn daarvoor verschillende typen warmtenetten: Denk aan warmte als restproduct komende van elektriciteitscentrales, afvalverwerkingsbedrijven, datacentra  of rioolwater. Die warmte kan een nuttige warmtebron vormen voor het verwarmen van woningen, bedrijven, kantoren en glastuinbouw. Daarnaast hebben aardwarmte- en  aquathermieprojecten potentieel. Het klinkt eenvoudig: de plekken waar er warmte teveel is, verbind je met woningen of gebouwen die warmte behoeven. In de praktijk heeft het toch wat meer voeten in de aarde.

Financiëlehobbel

Een eerste én belangrijke hobbel is de financiële haalbaarheid. Dat geldt zowel voor de implementatie van een warmtenet als de tarieven voor bewoners. Zo stelt Jos van Dalen, programmamanager van het Programma Aardgasvrije Wijken dat “op organisatorisch, technisch en financieel gebied, het aardgasvrij maken van een wijk complexer is gebleken dan gedacht.” De Rijksoverheid speelt vaak nog een belangrijke rol om tot een goede business case te komen.

Stijgende gastarieven

Daarnaast kunnen stijgende tarieven roet in het eten gooien. Volgens de Warmtewet is de maximumprijs van warmte namelijk gekoppeld aan de gasprijs. Die is ten opzichte van begin 2021 fors gestegen.

Vastrecht

Bovendien berekenen warmteleveranciers voor warmtenetaansluitingen ook vastrecht. De vastrechttarieven variëren van € 381,41 tot € 624,21, voor woningen met een verbruik tot 49 kW.

Of consumenten met een warmtenetaansluiting per definitie duurder uit zijn dan consumenten met een hr-ketel, een aardgasaansluiting en het laagste gastarief hangt af van de warmteleverancier en het warmtenet. Ook gemeentes denken hierover na vóór ze beslissingen nemen om warmtenetten aan te leggen.

De nieuwe Warmtewet 2, die de warmtetarieven transparanter zou moeten maken, is overigens uitgesteld tot 2023.

Bandbreedte kosten

Warmtenetten kunnen op papier een logische een haalbare route lijken, in de realiteit zijn veel projecten nog lastig om ze rond te krijgen. De opbouw en bandbreedte van gebouw gebonden kosten kunnen sterk verschillen per woning. Denk aan de kosten voor het verwijderen van de ketel, het gasfornuis en leidingen, het plaatsen van nieuwe leidingen, bouwkundige aanpassingen, het plaatsen van een elektrische kookplaat, een bijdrage voor de aansluitkosten. Aanpassingen vergen vaak maatwerk. Volgens ECW (Expertise Centrum Warmte) ligt de bandbreedte voor grondgebonden woningen tussen €2.500 tot €7.500 per aansluiting, van gevel tot de afleverset, zonder de kosten na de afleverset daarin meegenomen. De geraamde kosten (tot de afleverset) hangen af van onder meer de aanlegmethode, of de aanleg met renovatie kan worden gecombineerd, hoeveel tijd en energie er nodig is om bewoners te informeren en overtuigen, welke vergoedingen er moeten worden betaald voor ongemak of schade, enzovoort.

Impact bewoners

Warmtenetten hebben impact op bewoners. Ze zijn in eerste instantie vaak enthousiast en roepen al gauw dat ze van het gas af willen, of het nu gaat om een warmtenet of het plaatsen van een andere duurzame optie. Maar zodra duidelijk wordt dat extra aanpassingen nodig zijn na de afleverset, daalt hun enthousiasme, nog voor ze weten welk kostenplaatje ermee is gemoeid. De leeftijd van bewoners speelt daarbij ook een rol. Wie dertig is, gaat eenvoudiger om met de veranderingen die duurzaamheid met zich meebrengt. Een zeventiger heeft het doorgaans lastiger met de impact van de technische oplossingen in huis en wil zo min mogelijk aanpassingen in zijn woning. Dat wordt vaak vergeten.

Juridische uitdagingen

Naast economische en praktische uitdagingen moet ook de juridische kant goed zijn geregeld. Een voorbeeld: Als je via de dakgoot een aantal woningen via een gezamenlijke leiding van warmte wil voorzien en de eigenaar van één woning wil geen warmte uit het warmtenet, wat is er dan nog mogelijk? Of wat gebeurt er als één woningeigenaar zijn huis na enige tijd verkoopt?  Er zijn nog geen standaard contracten die ingaan op dit soort situaties.

Verschillende technieken

Het ene warmtenet is al rendabeler en eenvoudiger aan te leggen dan het andere. In de proeftuinen van het Programma Aardgasvrije Wijken werden alvast met diverse technieken warmtenetten aangelegd. In 35 van de 46 projecten ging het om een collectief systeem voor warmtevoorziening. Bij de collectieve oplossingen is in de meeste gevallen gekozen voor een hogetemperatuur-warmtenet (HT-warmtenet) of een middentemperatuur-warmtenet (MT-warmtenet). Een uitzondering vormt de proeftuin De Wijert in Groningen met een lagetemperatuur-warmtenet (LT-warmtenet). Daarnaast komen er vijf zeerlagetemperatuurwarmtenetten (ZLT-warmtenetten). Die worden aangelegd in de proeftuinen Palenstein in Zoetermeer, Zandweerd in Deventer, De Hilversumse Meent in Hilversum, Tegelarijeveld in Roermond en Het Zand in ’s-Hertogenbosch.

Gerealiseerde projecten

Een aantal recent gerealiseerde projecten lijken hun eerste successen inmiddels te boeken. Neem het project in Nagele. Daar verwarmt heet water uit een ondergrondse seizoensbuffer een aantal woningen aan de Ring. Energiek Nagele gaat nu onderzoeken welke woningen nog meer aan het systeem kunnen worden aangesloten.

Een overzicht van meer recent gerealiseerde projecten:

• Zonnewarmtenet op PVT-panelen
• Warmte-koudenetten: drie projecten onder de loep
• Aardwarmte project start met proefboring op bijna drie kilometer diepte
• Seizoensopslag in de praktijk: werking, warmtebehoefte en kosten
• In Brunssum is als onderdeel van een Europees project een vijfde generatie warmte-koudenet aangelegd
• Gasloos verwarmen: succes!